سنگهای گرانیت از معمول ترین سنگهای ( پلوتونیک ) در نواحی قاره‌ای هستند و مهمترین و عظیم ترین و بزرگترین باتولیتهای جهان را نیز همین سنگها تشکیل می‌دهند. میتوان گفت که اغلب این سنگها فلسیک هستند. اغلب سنگهای گرانیتویید به صورت مذابهای پوسته‌ای تشکیل شده‌اند (سنگ های ساختمانی).
شناخت کانی ها و نامگذاری آنها:
میتوان گفت که بیشتر از 20 درصد مقدار کانیهای فلسیک در تمام سنگهای گرانیتی ، سنگ کوارتز است. اغلب سنگهای گرانیتی ، ساب سولووس هستند. برای همین در این سنگها ( فلدسپات غنی از پتاسیم ارتوکلاز یا میکروکلین) و پلاژیوکلاز ، به گونه بلورهای جداگانه و مجزا تظاهر می‌کنند.
معمولا در شرایط فشار پایین ، همرشدیهای گرانوفیر گسترش می‌یابند و این سنگها را سنگهای گرانوفیر می‌نامند. معمولا در طبیعت به‌همراه کانیهای فلسیک ، هورنبلند ، بیوتیت و موسکویت نیز موجود بوده . در طبیعت به صورت معمول کانیهای فرعی موجود در سنگهای گرانیت شامل بر آپاتیت ، زیرکن آلانیت ، مونازیت ، تورمالین ، ، تیتانیت ، توپاز و اکسیدهای اپاک آهن – تیتانیم میباشند.
دسته‌بندی گرانیتوییدها بر مبنای مواد تشکیل‌دهنده
• سنگهای گرانیتویید از نوع I :
سنگهای گرانیتویید نوع I از ذوب سنگهای آذرین در زیر پوسته یا رسوبات کامل نشده و نابالغ حاصل از سنگهای آذرین حاصل می‌شوند و دارای مقدار K/Na پایین ، Ca بالا و دارای حالت اکسیداسیونی قوی میباشند.
• کانی های آنها شامل هورنبلند ، تیتانیت ، پیوتیت قرمز یا قهوه‌ای و یا سبز ، احتمالا آلانیت و مانتیت و در بعضی مواقع همراه با ایلمنیت است.
• سنگهای گرانیتویید ازنوع S :
سنگهای گرانیتویید نوع S از مواد رسوبی که در این سنگها هست نسبت K/Na بالا ، نسبت کلسیم و سدیم پایین ، و نسبت آلومینیوم بالا و حالت اکسیداسیونی ضعیف است، حاصل شده‌اند. برای همین این سنگها حاوی بیوتیت قرمز - قهوه‌ای ، مونازیت به جای تیتانیت ، موسکویت ، آلانیت احتمالا کردیریت و گارنت و ایلمنیت هستند.
• در این سنگها ویژگی پر آلومین بودن این سنگها قوی بوده که سیلیمانیت یا آندالوزیت وجود داشته‌باشد و احتمالا گزنولیتهای پلیتی و توپاز و تورمالین نیز یافت می‌شوند.
• سنگهای گرانیتویید از نوع A :
سنگهای گرانیتویید نوع A سنگهایی هستند که از Zr ، F ، Na+K غنی‌اند و بعکس از لحاظ Al و Ca فقیرند و همچنین نسبت بسیار زیاد و بالایی از Fe/Mg دارند.
• کانی های آنها شامل میکاهای غنی از آهن ، پیروکسنها ،آمفیبولها و در انواع کانیهای پرآلکالن ، آمفیبولهای آلکالن مشخصه آنهاست.
• میتوان از دیگر مشخصات عمومی سنگهای گرانیتویید نوع A به همرشدی گرانوفیری ، وجود فلوئوریت و نیز فراوانی کانیهای زیرکونیم‌دار اشاره کرد.
دانشمندان و زمین شناسان بر این باورند که نحوه تشکیل این سنگها به ذوب سرزمینهای گرانولیتی که قبلا تحت تاثیر ذوب بخشی قرار گرفته‌اند نسبت می‌دهند. در یقین منشا تشکیل گرانیتوییدهای نوع -A ، منشا فلوئور موضوع بسیار مهمی است.
• سنگهای گرانیتویید از نوع M :
سنگهای گرانیتویید نوع M زیرگروهی از سنگ گرانیتوییدهای نوع -I محسوب می‌شوند و فقط در جزایر قوسی اقیانوسی یافت می‌شوند. این نوع سنگها از گوشته و ئو یا از پوسته اقیانوسی فرورانده شده حاصل شده‌اند و همچنین میتون گفت که توسط کانی‌هایی همچون پیروکسن ، هورنبلند ، بیوتیت ، گزنولیتهای آذرین بازیک ، نیز فلدسپات پتاسیک مشخص می‌شوند.
ساختها و بافتهای مشخص
سنگهای گرانیتوییدنسبت به تغییر شکل بسیار حساسند و در اغلب سنگهای گرانیتویید کنیسی ، نوارهایی از کانی کوارتز مشاهده می‌شود که در اطراف فنوکریستهای خرد شده کانیهای فلدسپات ، حالت خمیدگی پیدا کرده‌اند. در این میان فرآیندهای جریانی اولیه یا استرین ثانویه باعث ردیف شدن فلرسپاتها می‌گردد.
یکی از مشخصات مهم و بارز گرانیتوییدهای نوع S ، وجود کانیهای گزنولیت متاپلیتی است و احتمالا زیرکن‌های گرد شده بقایای دیرگداز رسوبات مادر هستند.
سنگهای نوع M و I نیز با مواد گزنولیتی آذرین مشخص می‌شوند.
سنگهای گرانیتویید نوع S را گرایزن و پگماتیتهای غنی ازتورمالین ، توپاز ، میکای غنی از لیتیم و کانیهای قلع و تنگستن همراهی می‌کنند.